Rozdział 14

"Wyklęci" w matni

**Ujęcie Andrzeja Kiszki „Leszczyny”, „Boguckiego”, żołnierza NSZ, NZW przez funkcjonariuszy SB i MO, Lasy k. Huty Krzeszowskiej, 30 grudnia 1961 r.**

**Krakowski proces przywódców II Zarządu Głównego WiN, 11 sierpnia–10 września 1947 r.**

Ci, którzy pozostawali w lesie po 1949 r., działali przy pomocy ludzi najbardziej zaufanych. Niektórzy całe lata spędzali w ukryciu w bardzo prymitywnych warunkach bytowych. Ich domami były przemyślne kryjówki. Zazwyczaj pozbawieni byli jakiegokolwiek kontaktu z bliskimi sobie osobami. Ciągłe pozostawanie w ukryciu, w sytuacji zagrożenia wymagało niezwykłej odporności i hartu ducha. Ich dalsze trwanie w podziemiu możliwe było dzięki przychylności i odwadze często zwykłych ludzi. Funkcjonariusze UB i żołnierze KBW mieli więc przed sobą przeciwnika doświadczonego, silnie zmotywowanego, dysponującego stosunkowo wąskim, lecz trudnym do penetracji zapleczem. Z tej przyczyny, pomimo wielkiego wysiłku militarnego i skomplikowanych kombinacji operacyjnych, ostatnie oddziały polskiego podziemia niepodległościowego zostały rozbite dopiero w 1953 r. Przeciwko „ostatnim zbrojnym” zastosowano cały wachlarz działań: od akcji zwykłych grup pościgowych, przez kierowanie prowokatorów, aż po tworzenie kontrolowanych przez UB centrów konspiracyjnych lub linii łączności z polskimi środowiskami w Europie Zachodniej.

Żołnierze Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.
Żołnierze Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.
Żołnierze Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.
Żołnierze Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.

Do operacji prowadzonych z największym rozmachem zaliczyć należy utworzenie prowokacyjnej V Komendy WiN, po przeprowadzonej w listopadzie i grudniu 1947 r. akcji rozbicia IV Zarządu (Komendy) WiN. W jej wyniku w działania kontrolowane przez aparat bezpieczeństwa wciągniętych zostało wielu autentycznych patriotów.

W grudniu 1952 r. prowokatorzy – członkowie V Komendy „ujawnili się”, zaś wciągnięte do gry osoby, które przystąpiły do organizacji w dobrej wierze, zostały aresztowane i otrzymały wysokie wyroki wieloletniego więzienia, a nawet kary śmierci. Materiały zdobyte w wyniku kombinacji zostały przez komunistów wykorzystane propagandowo w celu dyskredytacji „pozostających na usługach obcych wywiadów” środowisk emigracyjnych i antykomunistycznego podziemia.

Żołnierz Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.
Żołnierze Żandarmerii (Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej) Stanisława Pióro „Emira”, 1948 r.
Kapelan Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej kpt. Władysław Gurgacz po aresztowaniu, zdjęcie zainscenizowane przez funkcjonariuszy UB i opublikowane w prasie w celach propagandowych, Kraków, 2 lipiec 1949 r.
Protokół wykonania kary śmierci na kpt. Władysławie Gurgaczu w więzieniu na Montelupich w Krakowie, 14 września 1949 r.

**Żołnierze z oddziału NZW Jana Malinowskiego „Stryja” zabici w starciu z Grupą Operacyjną KBW-UB-MO, Sinogóra, 12 luty 1949 r.**

Innym przykładem jest przypadek działającego na Mazowszu i Białostocczyźnie oddziału kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”, który został zlikwidowany w 1952 r. wskutek prowokacji polegającej na rzekomym wezwaniu partyzantów do Warszawy przez wyższych dowódców pod pozorem zorganizowania przerzutu członków oddziału na Zachód. Tam w dogodnym momencie zostali oni aresztowani. Operujący na Lubelszczyźnie i Rzeszowszczyźnie oddział NZW Adama Kusza „Kłosa” został rozbity po wprowadzeniu do niego prowokatorów–radiotelegrafistów, którzy jakoby podtrzymywali kontakt z Zachodem, w rzeczywistości zaś wskazali grupie operacyjnej UB-KBW miejsce postoju partyzantów. Ten sam scenariusz próbowano zastosować, bez powodzenia, w celu dotarcia do powinowskiego oddziału Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego” (Lubelszczyzna) i oddziału NZW Kazimierza Krasowskiego „Głuszca” (Białostocczyzna).

Po 1953 r. w lesie pozostali jedynie partyzanci ukrywający się pojedynczo lub w 2–3-osobowych grupkach, którzy jedynie w wyjątkowych wypadkach przeprowadzali akcje z bronią w ręku. Byli oni systematycznie zabijani lub wyłapywani, propaganda prowadziła przeciwko nim oszczerczą kampanię, a nieliczni, którym udało się dotrwać do jesieni 1956 r., korzystając z zachodzących w kraju przemian, wyszli z podziemia. Po tej dacie w lesie zostało sześciu partyzantów.

Zatrzymanie przez SB Michała Krupy „Wierzby”, ostatniego żołnierza z oddziału NZW (NOW) por. Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka” na Rzeszowszczyźnie, Kulno, 11 luty 1959 r.
Zatrzymanie przez SB Michała Krupy „Wierzby”, ostatniego żołnierza z oddziału NZW (NOW) por. Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka” na Rzeszowszczyźnie, Kulno, 11 luty 1959 r.
Zatrzymanie przez SB Michała Krupy „Wierzby”, ostatniego żołnierza z oddziału NZW (NOW) por. Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka” na Rzeszowszczyźnie, Kulno, 11 luty 1959 r.